علت پیدایش شهرکها و پارکهای علم و فناوری از دهه ۱۹۶۱ ابتدا در آمریکا عدم تکمیل زنجیره ساختاری صنعت و دانشگاه ،یکی از موانع توسعه علمی واقتصادی کشورها بود که از آن در دیگر کشورهای جهان گردید که در ابعاد مختلف و با طیف گسترده ای از شرح وظایف به عنوان حلقه ای از زنجیره اقتصاد مبتنی بر فناوری توسعه یافتند.
امروزه پارکهای علمی،تحقیقاتی و فناوری نقش بسیار عمده ای در پیشبرد اقتصاد جهان ایفا می کنند . پارکهای علم و فناوری علاوه بر امکان فعالیت شرکتهای کوچک و متوسط دانش محور و کارآفرین در یک محیط اقتصادی، بستر لازم را جهت انتقال و توسعه فناوری،تولید با ارزش افزوده بالا، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ورود کارآفرینان و واحدهای صنعتی به بازارهای جهانی را فراهم می نماید.
جایگاه پارکهای علم وفناوری را درتوسعه کشور هامیتوان به شرح زیر بیان نمود:
• نهاد اجتماعی و حلقه ای از زنجیره توسعه اقتصادی مبتنی بر فناوری
• راهبردی هماهنگ برای توسعه ملی یا منطقه ای
• جایگاه شکل گیری و توسعه بسیاری از پدیده های نوظهور فناورانه
• ایفا کننده نقش محوری در توسعه اقتصادی کشورها
• جایگاه توسعه نوآوریهای دانش محور از طریق موسسات کوچک و متوسط
پارکهای علم و فناوری جریان دانش و فناوری را در میان دانشگاهها ، موسسات تحقیق و توسعه ، شرکتهای خصوصی و بازار به حرکت انداخته و مدیریت نموده و به عنوان ابزار جلب شرکتهای مبتنی بر فناوری در سطوح بین المللی شناخته می شوند . شکل گیری و توسعه بسیاری از پدیده های نوظهور تکنولوژیکی از درون این پارکها می باشد .
انواع پارکهای علم و فناوری در دنیا:
در یک تقسیم بندی کلی پارکهای علمی و فن آوری را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
۱. مراکز رشد شرکتها و موسسات (انکوباتورها) که جهت شرکتهای نوپا وStart up می‌باشد.
۲. پارکهای علمی و فن آوری که بیشتر شرکتها و موسسات تحقیقاتی و فن آوری و انکوباتورها در آن حضور دارند.
۳. شهرک های علمی و تحقیقاتی که متشکل از چندین پارک، دانشگاه و مراکز مسکونی می‌باشد.
هم‌اکنون تعریف واحدی از پارکها یا شهرک ها در جهان وجود ندارد و کشورها بر اساس مقتضیات و نیازهای خود به ایجاد پارکها اقدام می نمایند.
اسامی مختلفی نیز برای پارکها در کشورهای مختلف از قبیل انکوباتور تجاری، مرکز نوآوری، مرکز کارآفرینی، پارک فن آوری، پارک علمی، پارک تحقیقاتی، قطب فن آوری، شهر علمی – تحقیقاتی، تکنوپولیس، تکنوپل و … گذاشته شده است.
ویژگی های اصلی پارکهای علمی و فن آوری:
ویژگی اول: مضمون اصلی فعالیت این پارک ها، پژوهش و توسعه در زمینه
فن آوری های سطح بالاست، تکیه اصلی روی پژوهشهایی است که در جهت “توسعه” یک سازمان داده شده اند. در این پارکها تولید انبوه جایی ندارد و صنایع بزرگ در آنجا تأسیس نمی‌شوند.
ویژگی دوم: پژوهش در این پارکها در راستای رفع نیازهای صنایع مشخص انجام میشود. یعنی در این پارکها پژوهش نمی‌کنند که مثلاً به فرمولهای خاص فیزیک، شیمی، یا ریاضیات دست یابند. بلکه پژوهش میشود تا مشکل خاص و یا تنگناهای علمی یک صنعت به خصوص را حل کنند. به بیان دیگر، فعالیتهای درونی این مجتمعها به طور مشخص رنگ تکنولوژیک دارد تا رنگ آکادمیک.
ویژگی سوم: صنایعی که در این پارکها تأسیس می‌شوند، صنایع سبک و تکنولوژیک هستند. این صنایع، ارزش افزوده بالایی را تولید کرده و درعین حال فاقد سر و صدا و آلودگی بوده و به محیط‌زیست، آسیب نمی‌رسانند.
ویژگی چهارم: این مجتمعها محل تمرکز مجموعه ای از فعالیتهای به هم پیوسته اند. یعنی فعالیتهای درون این پارکها (مجتمع ها) با هم رابطه تنگاتنگ دارند و درصورت لزوم می‌توانند به یکدیگر خوراک علمی و پژوهشی بدهند.
ویژگی پنجم: زایش صنعت از صنعت (Spin Off).
ویژگی ششم: فضای این مجتمع ها، پارک مانند است و محوطه آنها بسیار زیبا، ساختمانها معمولاً با ارتفاع کم و مجهز به انواع امکانات تفریحی و خدماتی می‌باشد. تراکم ساختمانها نیز کم است.
ویژگی هفتم: این مجتمعها غالباً در ارتباط و با همکاری مستقیم یک یا چند دانشگاه یا موسسه فن آوری و سرمایه‌گذاری مشترک آنها تأسیس می‌شوند. البته به جای دانشگاه، یک مؤسسه تحقیقاتی بسیار مهم هم می‌تواند این نقش را ایفا کند. به علاوه دولتهای محلی و بخش خصوصی نیز جزو صاحبان اصلی هستند. بنابراین ملاحظه میشود که مدیریت این پارک ها، به اقتضای ترکیب، بین بخش دولتی، خصوصی و دانشگاهی مشترک است و نقش مهم این مدیریت آن است که:
الف- منابع لازم را برای تحقیق در داخل مجموعه فراهم کند (خوراک، امکانات).
ب- تمهیدات لازم برای انتقال فن آوری به دست آمده را به صنعت، فراهم نماید.
ویژگی هشتم: بخش عمده ای از واحدهای فعال در پارکها معمولاً کوچک و نوبنیادند و صاحبان آنها را پژوهشگران تشکیل می‌دهند. البته بسیار اتفاق می‌افتد که شرکتهایی همانند آی. بی.ام و سونی هم شعبه تحقیق و توسعه خود را به این پارکها منتقل کنند.
ویژگی نهم: از جنبه جمعیتی (دموگرافیکی) افرادی که در این پارکها کار می‌کنند افراد متخصص و ماهری هستند (نظیر مهندسان، دانشمندان، پزشکان و کارشناسان تحقیق و توسعه) که عمدتاً در مشاغل تکنیکی، پژوهشی و مدیریتی ممتاز به کار مشغولند.
سرویسهای ممتازی که در پارکهای علمی و فن آوری ارائه می‌شوند:
پارکها و شهرکهای علمی و فن آوری به اقتضای ماهیت خود، سرویسهای ممتازی را ارائه می‌دهند که اهم آنها عبارتند از:
- آموزش: وجود دانشگاه ها (یا داشتن پایگاه هایی در آنها) و مراکز تحقیقاتی و محققین ورزیده، زمینه را برای برگزاری دوره های آموزش کلاسیک در حد ممتاز (فوق لیسانس و دکترا) و نیز دوره های آموزشی تخصصی در رشته های مختلف را با کمترین هزینه ممکن فراهم می‌کند.
- اطلاعات: وجود مرکز یا مراکز اطلاع رسانی مدرن، این امکان را به وجود می‌آورد که اطلاعات در زمینه های مختلف از طریق نشریات و کتب موجود در کتابخانه ها و یا بانکهای اطلاعاتی به هنگام در اختیار پژوهشگران قرار گیرد. در غالب پارکها و شهرکهای علمی و فن آوری پست الکترونیکی برای انتقال اطلاعات از طریق شبکه های جهانی، کاملاً فعال است. به علاوه مدیریت این پارکها به طور پیوسته برگزاری سمینارها و کنفرانسهای مورد نیاز را در دستور کار خود دارد.
- ثبت و اختراعات: در پارکها و شهرکهای علمی و فن آوری این امکان به سادگی فراهم است که حاصل ابداعات و نوآوری های پژوهشگران به نام خود آنان ثبت و حقوق آنان محفوظ بماند.
معیارهای مکان یابی پارکهای علمی و فن آوری
محلی که برای احداث این پارکها انتخاب میشود، بایستی دارای شرایط معینی باشد که اهم آنها از این قرارند:
- وجود ساختار علمی و فنی مناسب: ساختار علمی و فنی مناسب عمدتاً به وجود دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در منطقه بستگی دارد.
- وجود زیرساخت صنعتی و اقتصادی مناسب: تحقق این شرط تابع وجود شرکتها و مؤسسات صاحب فن آوری بالا و یا شرکتهای معمولی طالب فن آوری بالا است.
- وجود سطح زندگی مناسب: تحقق این شرط منوط به وجود شبکه های حمل و نقل (نزدیکی به فرودگاه، مترو یا اتوبان)، شبکه های مخابراتی، فعالیتهای فرهنگی و هنری و سرویسهای بهداشتی و آموزشی است.
- وجود منابع لازم برای تأمین نیروی کار متخصص و پشتیبانی‌کننده، نزدیک بودن به بازارهای منطقه ای، ملی و حتی بین المللی.
خدمات قابل ارائه به مراکز مستقر در مرکز رشد
شاخص ترین مزیت استقرار موسسات فن آور و هسته های پژوهشی در مرکز رشد، بهره برداری از شرایط تجمیع و هم افزایی پژوهشی در مجاورت سایر پژوهشگران و امکان حضور در فضایی میان رشته ای و میان بخشی است. به علاوه با توجه به تدارک زیر ساختارهای ضروری و با ارزش افزوده در محیط پارک و مراکز رشد امکان ارائه خدمات پشتیبانی تخصصی و عمومی به شرح ذیل به منظور کاهش هزینه ها و میزان ریسک فعالیت بر اساس تعرفه ای مصوب نیز پیش بینی شده است.
خدمات عمومی که در پارکهای علم و فناوری ارائه میشود:
۱ خدمات اسکان
۲ دسترسی به تلفن و دورنگار
۳ مبلمان اولیه فضاها
۴ کارپردازی و خدمات دبیرخانه ای
۵ امکان استفاده از اتاقهای کنفرانس
۶ تجهیزات سمعی و بصری
۷ سرویس ایاب و ذهاب
خدمات اطلاع رسانی که در پارکهای علم و فناوری ارائه میشود:
- کتابخانه
- اینترنت
- مراکز اطلاع رسانی
- نرم افزارهای مهندسی
- شبکه محلی LAN
خدمات مشاوره ای و آموزشی که ارائه میشود:
- مشاوره های مدیریتی
- مالی و بازرگانی
- خدمات حسابداری و حقوقی
- برگزاری سمینار و یا دوره های آموزش مورد نیاز برای شرکتهای نوپا
خدمات فنی و تخصصی که در پارکهای علم و فناوری ارائه میشود:
- ارائه خدمات فنی مهندسی
- استفاده از امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی نظیر آزمایشگاه صنایع غذایی، بیوتکنولوژی، شیمی، مواد و سرامیک، برق و الکترونیک، مکانیک، کارگاه ماشین ابزار و پایلوتهای تولید محدود
خدمات مالی و اعتباری که در آن ارائه میشود:
- تسهیل امکان استفاده از اعتبارات خدماتی و تحقیقاتی
- شناسایی منابع مالی و جذب سرمایه گذاران
- تسهیل در جذب اعتبارات مصوب طرحها و پروژه های تحقیقاتی
